SÖZCÜKTE VURGU
“Türkçeyi Türkçe konuşma”da, Türkçeyi güzel konuşmada, Türkçeyi doğru ve etkili kullanmada en önemli konulardan biri de vurgudur. Konuşmada, karşımızdakinin bizi doğru anlaması kadar konuşmamızla onun nazarında kalıcı bir iz bırakmamız da çok önemlidir. Bunu sağlamanın yollarından biri de vurgunun yerinde ve doğru yapılmasıdır.
Bir kelime veya kelime grubunda, bir hecenin; bir cümlede ise bir kelimenin diğerlerine göre daha kuvvetli söylenmesine “vurgu” adı verilir.
Vurgulu hece ya da kelime, diğer hece ya da kelimelere göre daha baskılı ve şiddetli bir söylenişe sahiptir.
Bir sözcükte, diğerlerinden daha güçlü bir şekilde çıkarılan hece üzerindeki baskıya vurgu denir.
Vurgu ile ilgili bazı önemli özellikler şöyle belirtilebilir:
1. Söze duygu değeri katar.
2. Konuşmayı etkili kılar.
3. Konuşmayı güzelleştirir.
4. Konuşmayı dinlenir kılar.
5. Dinleyicinin dikkatini, ilgisini konuşmacı üzerinde toplar.
6. Anlamın kavranmasını kolaylaştırır.
7. Yazım benzerliği olan kelimelerin anlamını ayırt eder.
8. Konuşma bozukluklarını ortaya çıkarır.
9. Sesi, söyleyişi, sözdeki ezgiyi canlandırır.
Sözcükte Vurgu Konu Anlatımı
1. Türkçede vurgu genellikle son hece üzerinde bulunur.
- baba, insanlık, araştırma, dolap
2. Vurgu, yer adlarında ilk hecede bulunur.
- Konya, İzmir, Türkiye
3. “-istan” ile biten coğrafi adlarda vurgu son hece üzerindedir.
- Türkistan, Hindistan, Yunanistan
4. Türkçe asıllı olmayan şahıs adlarında vurgu son hecede bulunur.
- Osman, Hüseyin; Balzac, Zweig
5. Ünlemlerde vurgu ilk hece üzerindedir.
- Aferin! İmdat! Aman!
6. Kimi zarflarda vurgu ilk hecede bulunur.
- Şimdi, yarın
7. Ekler, genellikle sözcük sonlarındaki vurguyu kendi üzerlerine çeker.
- Bahar – bahara
- ev – evimiz
- kadın – kadından
8. Olumsuzluk eki (-ma / -me) vurguyu kendinden önceki heceye kaydırır.
- İstemedim, gelme, sormadın
9. Geniş zamanın olumsuzu olan -maz/-mez vurguyu kendi üzerine çeker.
- gelmezsin, yapamazdık; istemem, konuşmam
10. Soru edatı “mı, mi, mu, mü” vurguyu kendinden önceki sözcüğün son hecesine atar.
- Yazıyor musun?
- Konuşacak mıyım?
11. Küçültme anlamı veren “-ca, -ce, -ça, -çe” vurguyu kendi üzerine çeker.
- Güzelce bir kızcağızdı
- Yavaşça yaklaştım yanına.
⇒ Küçültme anlamı yoksa vurgu, “-ca, -ce,-ça,-çe” ekinden önceki hece üzerindedir,
- İngilizce düşünüp yazalım. (“dil” anlamı)
- Boyunca kızı vardı. (“kadar” anlamı)
Not: Tek heceli sözcüklerde vurgu aranmaz.
Kaynak: TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VURGU
