Tanzimat Dönemi Edebiyatı, Osmanlı İmparatorluğu’nda 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı’nın ardından başlayan ve Türk edebiyatında Batı etkilerinin belirginleştiği bir dönemi ifade eder. Bu dönem, edebiyatın toplumsal bir araç olarak kullanıldığı ve Batı edebiyatından birçok tür ve anlayışın benimsendiği bir yenileşme sürecidir.
Tanzimat Dönemi’nin Genel Özellikleri
- Tanzimat edebiyatında Fransız edebiyatı başta olmak üzere Batı edebiyatının etkileri görülür. Roman, tiyatro, makale, eleştiri gibi türler bu dönemde edebiyatımıza girmiştir.
- Bu dönemin sanatçıları, edebiyatı toplumu eğitmek ve bilinçlendirmek için bir araç olarak görmüşlerdir. “Sanat, toplum içindir” anlayışı benimsenmiştir.
- İlk dönem yazarları halkı aydınlatmak için sade bir dil kullanmaya çalışsalar da tam anlamıyla başarı sağlanamamıştır. Ancak ikinci dönemde sanatçılar daha ağır bir dil kullanmayı tercih etmişlerdir.
- Tanzimat edebiyatında sosyal adalet, özgürlük, eşitlik, hak, hukuk, eğitim gibi Batılı değerler sıkça işlenmiştir.
- Tanzimat edebiyatında geleneksel Osmanlı kültürü ile Batı kültürü arasındaki çatışma sıkça ele alınmıştır.
Tanzimat Dönemi Edebiyatının Aşamaları
- Dönem (1860-1876)
Sanatçılar, Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa gibi isimler ön plana çıkar.
Amaç, Halkı aydınlatmak ve toplumsal reformlara katkıda bulunmak.
Dil ve Üslup, daha sade bir dil kullanılmaya çalışılmıştır.
Türler: Makale, tiyatro ve roman gibi Batılı türler ilk kez denenmiştir.
Eserler: Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi, ilk makale örneği olarak kabul edilir. Namık Kemal’in Vatan Yahut Silistre adlı oyunu, tiyatronun halka ulaşmada bir araç olarak kullanıldığını gösterir. Ahmet Mithat Efendi’nin romanları bu dönemde geniş kitlelere ulaşmıştır.
- Dönem (1876-1896)
Sanatçılar, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Sami Paşazade Sezai gibi isimler öne çıkar.
Amaç, sanat için sanat anlayışı ağırlık kazanmıştır.
Dil ve Üslup daha ağır bir Osmanlıca tercih edilmiştir.
Türler: Batılı türler daha yetkin şekilde yazılmaya başlanmıştır.
Eserler: Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdası, ilk realist roman kabul edilir. Abdülhak Hamit Tarhan’ın Makber adlı eseri, Tanzimat şiirine bireysel konuları getirir.
Tanzimat Dönemi Edebiyatının Özellikleri
Tanzimat Edebiyatında Türler ve Yenilikler
Roman ve Hikâye: Tanzimat döneminde roman ve hikâye türü Türk edebiyatına girmiştir. Ahmet Mithat Efendi, halka yönelik eğitici ve eğlendirici romanlar yazmıştır. Sami Paşazade Sezai’nin Sergüzeşt adlı romanı, modern roman anlayışına bir geçiş olarak kabul edilir.
Tiyatro: Tiyatro, halkı eğitmek için etkili bir araç olarak kullanılmıştır. Namık Kemal’in Vatan Yahut Silistre ve Şinasi’nin Şair Evlenmesi önemli tiyatro eserleridir.
Şiir: Divan edebiyatı nazım biçimleri kullanılmaya devam edilse de içerikte yenilikler yapılmıştır. Namık Kemal ve Ziya Paşa, şiirlerinde toplumsal konuları ele almıştır.
Gazetecilik: Tanzimat dönemi gazetecilik açısından da önemlidir. Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkâr, dönemin önemli gazetelerindendir. Şinasi ve Namık Kemal, gazeteleri aracılığıyla toplumu bilinçlendirmeye çalışmıştır.
Tanzimat Dönemi’nin Önemi
Tanzimat Dönemi Edebiyatı, Türk edebiyatında Batılılaşma sürecinin başlangıcını oluşturur. Geleneksel Divan edebiyatından koparak modern Türk edebiyatına geçişin temelleri bu dönemde atılmıştır. Toplumsal konuların edebiyata taşınması, halkın eğitilmesi ve Batı edebiyatından alınan türlerin benimsenmesi Tanzimat’ın en belirgin katkıları arasında yer alır.
Sonuç olarak, Tanzimat Dönemi, Türk edebiyatının yenilikçi ve dönüştürücü bir sürece girdiği bir devri temsil eder. Hem bireysel hem toplumsal konuların ele alındığı bu dönem, edebiyatın bir aydınlanma aracı olarak kullanıldığı önemli bir geçiş dönemidir.
Daha fazla bilgi için https://www.edebiyatnotu.com/ adresimizi ziyaret edebilirsiniz.
