Çocuk Edebiyatı Ders Notları
Çocuk Edebiyatı Ders Notları, 2 ila 14 yaş arasındaki çocukların hayali düşünce ve duygularına yönelik yazılı ve sözlü eserlerin hepsini barındırmaktadır. Tür bakımından çocuk edebiyatı, masal, biyografi, şiir, roman, hikaye, tiyatro eseri, başvuru eseri, resimli kitap ve çizgi romanlar olarak gruplara ayrılmaktadır. Konu bakımından ise doğum, sevgi, fedakarlık ve ölüm gibi konular işlenmektedir. Biçim bakımından ise, boy, resimlendirme ve şekillere göre değişmektedir. Bu kitaplar genellikle kare, küçük, dikdörtgen ve minyatür şeklinde olurlar. Edebiyat notları
1. Masal
Masallar, çocuk edebiyatında başta gelen metin türlerinden biridir. Masallar, çağdaş ve geleneksel olarak ikiye ayrılır. Geleneksel masalların yazarı belli değildir, olağanüstü olaylar işlenir, tek yönlü dersler barındırır, insanlığı ve dünyayı simgeler. Çağdaş masalların ise yazarı bellidir, günümüz dünyasındaki değerleri konu alır. Bazı masallarda şiddet ve ürkütücü öğeler yer alır. Bundan dolayı okul öncesindeki çocukların olumsuz etkilenebilme olasılığını unutmamak gerekir. Masallarda okuma ve anlatma büyük bir önem taşır. Masalı anlatan kişi vurgusuna ve sesine dikkat etmelidir.
Masal Örneği
Günlerden bir gün, uzun bir çına ağacın altında, uzun boynunu uzatarak dallardaki yaprakları yiyen zürafanın gözüne bir tırtıl ilişmişti ki, ağacın koca gövdesinde ağır ağır ilerliyordu.
Zürafa dayanamayıp seslendi:
–Üzüldüm halinize bay tırtıl, bunca zahmetle sürünerek bir yaprak yiyebilmek niyetiyle geçeceksin koca ağacın gövdesini.. Doğrusu acıdım size. İyi ki benim uzun boynum var; İstediğim yapraksa, anında uzanıyorum.
Bay tırtıl cevap verdi:
–Benim için üzülmeyiniz efendim, başımın çaresine bakabilirim. Az bir zaman sonra zürafa başını kaldırdığında, ağacın en tepesindeki tırtılı gördü. Kendisinin dahi ulaşamayacağı dallardaki taze yaprakları afiyetçe yiyordu. Tırtıl günlerce de oradan ayrılmayacaktı.
Zürafa anlamıştı hatasını. Vardır her canlının kendine göre yeteneği; O yüzden kimseyi küçümsememeli.
2. Tekerleme ve Bilmeceler
Masallar ve halk öykülerinde ses çağrışımları ve yinelemeler sıklıkla kullanılır. Masal tekerlemeleri, çocukların masalı dinlemesine yardımcı olur. Ayrıca çocuğun işitsel ve görsel algısını geliştirir. Çocukların okul öncesi dönemden başlayıp pek çok kelimeyi aynı anda akıcı ve doğru bir şekilde söyleme alışkanlığını kazanabilmesi için tekerlemeler büyük bir önem taşır. Bilmeceler ise ismi söylenmeden, bir şeyin belirli olan niteliklerini üstü kapalı bir şekilde belirterek, bu şeyin ne olduğuna dair sorular sorma oyunudur. Bu sayede çocuklar usavurma becerisini işletebilirler. Çizgili bilmeceler ise çocukların nesneleri ve kavramları belleklerinde somutlaştırır. Bununla beraber kavramsal gelişimlerini destekler.
Tekerleme Örneği
Siyah sineklerle sivri sinekler sihirli sinemada sivilceli sipahileri sinirlendirdiler.
Bilmece Örneği
Gözlerine takılır
Düşlerini çağırır. (uyku)
3. Şiir
Çocuklara şiir okutmak ve ezberletmek iyi bir sanat eğitimi almalarına yardımcı olur. Okul öncesi dönemdeki çocuklara okutulacak şiirler ise kısa olmalıdır. Aynı zamanda kulağa hoş gelmeli ve okuyan kişiyi duygulandırmalıdır. Çocuklara şiirin okutulması, düş gücü eğitimi de verir. Böylelikle düş kurma gibi beceriler gelişir. Şiirlerin ezberletilmesi durumunda ise ezber becerileri gelişebilmektedir.
Şiir Örneği
Biz okuruz
Biliyoruz
Okumak, görmek demek
Tanımak insanları
Doğayı sevmek demek.
Biz okuruz
Biliyoruz
Okumak, yücelmek demek
Yürüyüp adım adım
Doğruyu bulmak demek.
Biz okuruz
Biliyoruz
Okumak sevmek demek
En zor olanı başarmak
Kendini bilmek demek. (Ayla ÇINAROĞLU)
Çocuk Edebiyatındaki Metin Türleri
4. Fabl
Fabllarda, kahramanlar hayvan ve bitkilerden oluşur. Ayrıca fabllar ahlak dersleri de verir. Fabldaki kahramanların konuşması ise çocukların dikkatini çeker. Böylelikle gülünç olaylar ile çocuklar eğlenir
Fabl Örneği
Bir gün yavru kertenkele
Der ki, ‘Anne, gel bir hele,
Irmağa bak, şu yıkanan
Ağabey ne kocaman.
Haydi onunla bir konuş,
Ne yemiş de böyle olmuş?
Cüce kalmışım sayende,
Dev olmak isterim ben de.’
Annesi telaşla der ki,
‘Timsaha özenmek neyine,
Sen önce bak gökyüzüne.
Yem olmadan şu leyleğe
Çabuk ol da gir evine.’ (Ömer Lütfü ŞADOĞLU)
5. Öykü ve Roman
Öykü ve romanlar, çocuğun okuma eğitimi için önemli yazılı araçlar arasında bulunur. Özellikle okul öncesi dönemdeki çocuk kitapları belirli özelliklere sahiptir. Eğer 6 yaşından küçük çocuklar için öykü ve roman ele alınırsa, bu açıdan geleneksel yöntemler kullanılmaz. Bu kitapların geleneksel kitaplardan farkı biçim ve içeriğinin farklı olmasıdır. Bu kitaplar daha çok anlatıma dayalıdır ve görsel açıdan daha zengindir. Daha yalın bir anlatıma olan bu kitaplar, öğretici ve kısa olma özellikleri ile öne çıkar.
Öykü Örneği
Neresi güzel çocuk olmanın, erken yatılacaksa eğer. Oysa legolarla kocaman bir ağaç yapmak çok daha güzel. ‘Uyumayacağım’ dedi Nil bir gece. Annesi anlatırken Bilgiç Kedi Masalı ‘nı, küçük kız, kendini uyku ağacında buldu. Birlikte uçtular renkli düş ülkesine. Çiftliğe götürdü Nil’i uyku ağacı. Birden yumurta çekmez mi Nil’in canı? ‘Neee… Gecenin köründe yumurtlamak ha!’ ‘Git, git, gıdak…Kolaysa sen yumurtlasana.’ O zaman sarı inek bir bardak süt versin. ‘Mööö… Daha neler! Sütünü buzdolabından içersin.’ Bilgiç kedi söze karıştı hemen: ‘Yarın çalışmaları için şimdi uyumaları gerek. Bak! Elma ağacı bile kış uykusunda. Kırmızı, beyaz çiçek açmak için ilkyazda. Neden kar yağıyor biliyor musun? Besleyip uyutmak için elbet ekinleri. Uyumadan sadece gece nöbetçileri, sokak fenerleri, ateş böcekleri, masalcı al, paten kayan yıldızlar, güneş ışıyınca hemen uyuyacaklar.’ Düş bitti, güneş dağların ardından doğdu. Küçük Nil, Tekir’le hala uyuyordu.
6. Drama
Okul öncesi dönemde bulunan çocukların, kendilerini en iyi ve rahat bir şekilde ifade edebilmeleri için drama türü kullanılır. Burada amaç oyun ile olayların canlandırılmasıdır. Bu etkinliklerde ilk olarak öğretmen masalı okur ve sonrasında çocuklar masalı canlandırır. Çocukların keyif alarak yaptığı dramalar, çocuklar için yaratıcı olma fırsatı sunar. Çocuğu fiziksel ve düşünsel olarak yönlendiren bu metin türünde müziğin kullanılması daha etkili olur. Müzik eşliğinde drama çalışmaları yapan çocuklar, yönergelerin dinlenmesi ve amaca yönelik hareket edilmesi konularında daha başarılı olurlar.
Drama Örneği
Aslanın biri yan gelmiş yatıyordu. Yanına ansızın bir farenin yaklaştığını gördü. Küçük bir hamle ile onu yakaladı. Fare çok korktu. Başladı aslana yalvarmaya. ‘Etim o kadar az ki dişinin kovuğuna bile yetmez. Hem hiç belli olmaz. Bakarsın bir gün ben de sana yardım ederim’ dedi. Aslan gülümsedi. ‘Sen mi bana yardım edeceksin’ dedi. Fare ‘Evet, niçin olmasın?’ dedi. Kendine bu kadar güvenen farenin, bu sözleri aslanın çok hoşuna gitti ve fareye ‘Hemen kaç, git’ dedi. Günler sonra yolda yürüyen aslan birden kendini bir ağın içinde buldu. Didindi, uğraştı, kurtulamadı. Derken karşısında küçük fareyi gördü. Fare, verdiği sözü unutmamıştı. Hemen bir uçtan girdi ve keskin dişleriyle ipleri kemirerek öbür uçtan çıktı. Fare ‘Gördün mü, Aslan kardeş! Sözümü yerine getirdim’ dedi. Aslan utanarak ‘Teşekkür ederim’ dedi ve özür diledi. Masal bitince öğretmen bir çocuğa fare, başka bir çocuğa da aslan rolünü verir. Masal bu iki çocuk tarafından anlatılır. Eğer istenirse öykünün bundan sonraki aşamasında neler olabileceği sınıfça tartışılabilir, geliştirilebilir. Masal, yeni biçimiyle canlandırılabilir, değişik sonlarla bitebilecek yorumlar katılabilir.
