Bentlerle Kurulan Nazım Biçimleri

Bentlerle Kurulan Nazım Biçimleri. Bent, ikinin üstünde bütünlük oluşturmuş olan dizelere verilen isimdir. Divan edebiyatı içerisinde beyit ve mısra dışında kalan bütün nazım birimleri bent olarak adlandırılmaktadır. Bentlerle kurulan nazım biçimleri, murabba, muhammes, şarkı, müseddes, muaşşer, taştir, tardiyye, tesmin, terbi, müsebba, müsemmen, müselles, mütessa, tesdis, tahmis, tesbi, taşir, terkib-i bend ve terci-i benddir.

Beyitlerle Kurulan Divan Şiiri Nazım Biçimleri

1. Murabba
Dört dizelik bentlerden kurulur.
Uyak düzeni aaaa / bbba şeklindedir.
3 ve 6 bentten oluşabilir.
Önemli şairler: Namık Kemal, Nedim
Murabba Örneği
Gül yüzünde göreli zülf-i semen-sây gönül
Kara sevdaya yiler bî-ser ü bî-pây gönül
Dimedüm mi sana dolaşma ana hay gönül
Vay gönül vay gönül vay gönül ey vay gönül

2. Muhammes
Beş dizelik bentlerden kurulur.
4 ve 8 bentten oluşabilir.
Uyak düzeni aaaaa / bbbba şeklindedir.
Muhammes Örneği
Ten bozuldu eşk-i çeşm-i hûn-feşânumdan menüm
Köydi can gönlümdeki sûz-ı nihânumdan menüm
Tâ eser var cism ü cân-ı nâtüvânumdan menüm
Gâm kem etmez göz ü gönlüm cism ü canumdan menüm
Bu başumdan savulup ol gitse yanumdan menüm

3. Şarkı
Biçim olarak murabbaya benzer.
Bestelenmek amacıyla yazılır.
Dörtlük sayısı 3 ve 5 arasındadır.
Dörtlük sonunda tekrar edilen bölümün adı nakarattır.
Önemli şairler: Yahya Kemal ve Nedim
Şarkı Örneği
Sevdiğim canım yolunda hâke yeksan olduğum
Iyddir çık nâz ile seyrâna kurbân olduğum
Ey benim aşkınla bülbül gibi nâlân olduğum
Iyddir çık nâz ile seyrâna kurbân olduğum

4. Müseddes
Altı bentten kurulur.
Uyak düzeni aaaaaa / bbbbba şeklindedir.
Müseddes Örneği
Firâşım seng-i hârâ pûşişim şevk-ı kıtad olsun
Yerim beytü’l-hazen kârım figân-ı girye-zâd olsun
Ten-i mecrûhuma ta’n-ı adû zahm-ı ziyâd olsun
Edenler gönlümü âzürde mesrûrü’l-fuâd olsun
Yıkanlar hâtır-ı nâ-şâdımı yâ Rabbi şâd olsun
Benimçün nâ-murâd olsun diyenler ber-murâd olsun

5. Muaşşer
Muaşşerlerin bentleri on mısradan oluşmaktadır.
Muaşşer Örneği
Bir güzel gördüm ki reşk-i sûret-i büthânedür
Kendüsinden gayrıya âteş gibi bîgânedür
Kim zebanından gelen efsûn ile efsânedür
Mü’min ü küffâr ile hem-sohbet ü hem-hânedür
Câm-ı zerrin nûş eder bir bî-vefâ mestânedür
Nûş eden bir cur’asın bin yıl yeri meyhânedür
Tuğ çekmiş bir dilâverdür ki kasdı cânedür
Nûr-ı tato’umdan çerâğın yakmamışdur yâ nedür
Râstî ben şem’-i dil-sûzum adû pervânedür
Kim tolaşsa âteşe pervâne yâ dîvânedür

6. Taştir
Bir gazelde bulunan beyitlerdeki mısraların arasına farklı bir şair tarafından üç dize yazılması ile oluşur.
Uyak düzeni aaaaa şeklindedir.
Taştir Örneği
Ferman-ı aşk can iledir inkıyadımız
‘Pürdür hayâl-i yar ile her lahza yadımız
Mevkûfdur o mâha samîm-i fuâdımız
Âhir varınca haddine hestî-i şâdımız’
Hükm-i kazâya zerre kadar yok inâdımız

7. Tardiyye
Muhammesten farklı olarak, başka bir aruz ile yazılır.
Uyak düzeni aaaab şeklindedir.
Tardiyye Örneği
Hoş geldin eyâ berîd-i cânân
Bahşet bana bir nüvîd-i cânân
Cân ola fedâ-yı iyd-i cânân
Bî-sûd ola mı ümîd-i cânân
Yârin bize bir selâmı yok mu

Bentlerle Kurulan Nazım Şekilleri

8. Tesmin
Önceden yazılan bir gazeldeki her beyitin baş tarafına, bu beyit ile aynı ölçüde ve ilk mısra ile kafiyeli olan altı mısra ekler.
Uyak düzeni aaaaaa(aa) / bbbbbb(ba) şeklindedir.
Tesmin Türk edebiyatında çok az kullanılmıştır.

9. Terbi

Gazeldeki beyitlerin üzerine başka bir şairin aynı uyak ve ölçüde iki adet dize eklemesidir.
Bu durumda murabba yazılmış olur.
Uyak düzeni aaaa / bbba şeklindedir.
Terbi Örneği
Vaslın imiş meğer beni ömre aldatan
Hoş gösteren cihan dile neşveler katan
Şimdi durur yabancı bana sevdiğim vatan
Sensiz vatanda ruh-ı revanım garipsedim

10. Müsebba
Bentlerin yedi mısradan oluşmasıdır.
Gazelin bentlerindeki baş kısımlara beş dize eklenir.
Uyak düzeni aaaaaaa / bbbbbba şeklindedir.
Müsebba Örneği
Bir dem ki ben fakîr idüm ol yâr-ı cân idi
Sâkî idi vü nâzük idi nükte-dân idi
Yârân idi ki her biri rind-i cihân idi
Devrân-ı lâle idi dem-i gülsitân idi
Hengâm-ı îş ü vakt-i mey-i ergavân idi
Şevk-i cüvân ile bu gönül kâm-rân idi
Demler o demler idi zaman ol zaman idi

11. Müsemmen
Benlerin sekiz mısradan oluşmasıdır.
Uyak düzeni aaaaaaaa / bbbbbbba şeklindedir.
Müsemmen Örneği
Kan ağlasın bu dide-i dür-barım ağlasın
Ansın benim o yâr-ı vefâdarım ağlasın
Çeşm ü dehan u ârız u ruhsârım ağlasın
Baştan başa bu cism-i siyeh-karım ağlasın
Agyarım ağlasın bana hem yârım ağlasın
Gûşeyleyen hikâtet-i Esrarım ağlasın
Na-dîde bir güher telef ettim dirîg u ah
Hâk içre defnedüp gerü gittim dirîg u ah

12. Müselles
Müsellesteki bentler üç tane mısradan oluşur.
İlk bentteki mısralar kendi içerisinde kafiyelidir.
Diğer bentteki mısraların ilk iki mısrası kendi içerisinde kafiyelidir.
Son mısra ilk bent ile kafiyelidir.
Uyak düzeni aaa / bba şeklindedir.
Müselles Örneği
Ey fâtih-i Hayber Alî ve’y melce’-i ahkar Alî
Kerrâr hem Hayder Alî Mevlâ-yı her Kanber Alî
Ey sâkî-i Kevser Alî dâmâd-ı Peygamber Alî

Bentlerle Kurulan Nazım Örnekleri

Bentlerle Kurulan Nazım Örnekleri

13. Mütessa
Bentler dokuz mısradan oluşur.
Türk edebiyatında neredeyse hiç kullanılmamıştır.
14. Tesdis
İkili dizeler halinde yazılan gazelin her beytine dört tane daha dizenin eklenmesidir.
Altılı beyit olarak oluşturulur.
Eksik gazellerde kullanılır.
Uyak düzeni aaaaaa / bbbbba şeklindedir.
Tesdis Örneği
‘Güller açıldı sahn-ı çemen sebze-zârdur
Devrân-ı lâle mevsim-i zülf-i nigârdur
Hengâm-ı şevk u zevk u kenâr u bahardur
Vakt-i cünûn u şevk-i mey-i hoş-güvârdur’
Bülbül terâne başladı evvel bahardur
Şeydâlığum benüm yine bî-ihtiyârdur

15. Tahmis
Gazel ya da kasidenin her beytinin önüne aynı kafiyede ve uyakta üç mısra eklenmesidir.
Meydana gelen muhammese tahmis denmektedir.
Uyak düzeni aaa(aa) / bbb (ba) şeklindedir.
Tahmis Örneği
Hirâs-ı fitne saldun dehre ey bîdâd neylersün
Kopardun yer yer âşub-ı kıyâmet-zâd neylersün
Perişanlıklar etdün nev-be-nev îcâd neylesün
‘Tağıtdun hâb-ı nâz-ı yârı ey feryâd neylersün
Edüp fitneyle dünyayı harâb-âbâd neylersün’

16. Tesbi
Bir gazeldeki beyitlerin önüne beş mısranın eklenmesidir.
Bu durumda ortaya çıkan nazım şekli müsebbadır.
Uyak düzeni aaaaa(aa) / bbbbb(ba) şeklindedir.
Tesbi Örneği
Bir dem ki ben fakîr idüm ol yâr-ı cân idi
Sâkî idi vü nâzük idi nükte-dân idi
Yârân idi ki her biri rind-i cihân idi
Devrân-ı lâle idi dem-i gülsitân idi
Hengâm-ı îş ü vakt-i mey-i ergavân idi
Şevk-i cüvân ile bu gönül kâm-rân idi
Demler o demler idi zaman ol zaman idi

17. Taşir
Gazeldeki beyitlerin üzerine sekiz mısra eklenmesidir.
Ortaya çıkan nazım şekline muaşşer adı verilir.
Taşir Örneği
Haste olmak gûşmâl-i Hazret-i İzzet gibi
Her kişinün yalımın alçak ider gurbet gibi
Değme bir kimse göre gelmez refahiyyet gibi
Nâleler gûyâ derây-ı rıhlet-i râhat gibi
Dâr-ı dünya cây-ı fürkat menzil-imihnet gibi
Devleti bir âlet-i hengâme-i zahmet gibi
Sağlıgun bünyâdı yok âyinede sûret gibi
Matla’ı şâh-ı cihânun maşrık-ı hikmet gibi
‘Halk içinde mu’teber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi’

18. Terkib-i Bent
Bent sayısı 5 ila 10 arasındadır.
Dizeler, gazeldeki gibi uyaklanmaktadır.
Her bent sonrasında vasıta beyti yer alır.
Vasıta beytinin üzerindeki tüm beyitlere terkibhane denir.
Önemli şairler: Ziya Paşa, Bağdatlı Ruhi
Terkib-i Bent Örneği
İkbâl için ahbâbı siâyet yeni çıktı
Bilmez idik evvel bu dirâyet yeni çıktı

Sâdıkları tahkîr ile red kaide oldu
Hırsızlara ikram ü inayet yeni çıktı

19. Terci-i Bent
Terkib-i bende benzer.
Aralarındaki fark vasıta beyitlerinin her bendin sonunda aynı kalmasıdır.
Vasıta beytinin üzerindeki tüm beyitlere terci-hane denir.
Terci-i Bent Örneği
Kabul eyler mi yâ Rab zahm-ı pür-nâsûrumuz bih-bûd
Kalır mı yoksa bu âteşle dâğ-ı dil gibi pür-dûd
Alırsa pençeye yasak beni ‘bu baht-ı nâ-mes’ûd
Kıyamet kopsa gevher «tutsa âlem olmayam hoşnûd
Ferah nâmın dahi yâd edemez bu cân-ı zehr-âlûd
Rızâdır çâresi her ne dilerse hazret-i Ma’bûd
Belâ mevc-âver-i gird-âb-ı hayret nâ-hudâ nâ-bûd
Adem sahillerin tuttu dirîgâ bang-i nâ-mevcûd

Sorular :