ANONİM HALK ŞİİRİ (ANONİM HALK EDEBİYATI)
Halk Şiiri Özellikleri incelenirken içerik, biçim ve oluşturma şekillerine bakılır. Buna göre üç bölüme ayrılır:
A) Anonim Halk Şiiri
B) Dini-tasavvufi Halk Şiiri
C) Aşık Tarzı Halk Şiiri
Anonim Halk Şiiri Özellikleri ( Anonim Halk Edebiyatının Özellikleri)
1.Söyleyeni belli olmayan, toplumun ortak malı sayılan ürünlerden oluşan edebiyattır.
2.Bütünüyle sözlü bir edebiyattır. Bu nedenle bu edebiyatın ürünleri halk arasında dilden dile aktarılırken değişikliğe uğrar.
3. Nazma dayalı ürünlerin başında mani, türkü, ağıt, ninni, tekerleme gelir.
4.Nesir biçiminde olan ürünler masal, efsane, halk hikayesi ve fıkradır.
5.Köy seyirlik oyunlarıyla kukla, karagöz, meddah, tuluat ve ortaoyunu anonim halk edebiyatının başlıca seyirlik oyunlarıdır.
6.Şiirde süsten uzak, açık, anlaşılır bir dil kullanılmıştır.
7.”Aşk, hasret, yiğitlik, ölüm” gibi tüm insanlığı ilgilendiren konular işlenmiştir.
8.Hece ölçüsü, dörtlük nazım birimi genellikle yarım uyak kullanılmıştır.
Anonim Halk Şiiri Nazım Biçimleri
A)Mani
1- Dört dizeden oluşur. Anonim halk şiirinin en küçük biçimidir.
2- Genellikle 7’li hece kalıbı ile söylenir.
3- Son iki dize hazırlık dizesidir. Asıl anlatılmak istenen son iki dizede söylenir.
4- Uyak düzeni aaxa şeklindedir.
5-Kendine özgü bir ezgi ile söylenir.
6-Nişan,evlenme törenleri,asker uğurlama,bayram,ramazan gibi çeşitli ortamlarda söylenir.
Mani Çeşitleri
a)Düz Mani:
Maninin en yaygın şeklidir. 7’li hece ölçüsüyle söylenir. Dört mısradan oluşur. (aaxa) şeklinde kafiyelenir.
Örnek;
Ak üzüm asmasıyım
Fabrika basmasıyım
Bana doktor ne lazım
Ben sevda hastasıyım
b)Kesik Mani (Cinaslı Mani):
İlk dizesi cinaslı bir sözden oluşur. Bu ilk mısra hece sayısı bakımından diğerlerinden eksiktir. Kesik manilere hayrat da denir.
Örnek;
Bağ bana
Bahçe sana bağ bana
Değmez zincir kar etmez
Zülfün teli bağ bana
c)Yedekli Mani (Artık Mani):
Düz maninin sonuna anlamı pekiştirmek ya da tamamlamak için iki dize daha eklenerek elde edilen manidir.
Örnek;
Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yaralıyım
Gülerim sağlar gibi
Her gelen bir gül ister 》Eklenmiş dize
Sahipsiz bağlar gibi 》Eklenmiş dize
UYARI: Tek dörtlükten fazla olan maniler de vardır. Bu manileri iki kişi karşılıklı söyler. Soru-cevap şeklindedir. Böyle manilere “deyiş ya da karşılıklı mani” adı verilir.
Örnek;
Erkek Kız
Adile’m sen naçarsın Agam derim naçarım
İnci mercan saçarsın İnci mercan saçarsın
Dünya deniz olunca Dünya deniz olunca
Gülüm nere kaçarsın Ben kuş olup uçarım
B)TÜRKÜ
1-Özel bir ezgiyle söylenen nazım biçimi ve türküdür.
2-Genellikle bent ve kavuştak bölümünden oluşur.
Bent: Türkünün asıl sözlerinin oluştuğu bölüm.
Bendin sonunda tekrarlanan “nakarat”tır. Bu bölüme “bağlama” da denir.
3-Bent ve kavuştaklardaki dize sayısı iki-dört arasında değişir. Bazı türkülerde kavuştak olmayabilir.
4-Genellikle 7’li’,8’li,11’li hece ölçüsüyle söylenir.
5-Türküler halkın ortak eseridir. (Günümüzde şairi bilinen türkülerde vardır.)
6-Türkünün özelliği acıklı ve dokunaklı olmasıdır.
7-Türküler konularına göre sevda türküleri,gurbet türküleri,askerlik türküleri,oyun türküleri gibi
türlere ayrılır.
8-Ezgilerine göre usullü türküler ve usulsüz türküler olmak üzere ikiye ayrılır.
a-Usullü türküler “oyun havaları”dır.
b-Usulsüz türküler “uzun havalar”dır.
Örnek:
Misket Türküsünün hikayesi ve türküyü dinlemek için tıklayınız
Güvercin uçuverdi
Kanadın açıverdi
Elin oğlu değil mi
Sevdi de kaçıverdi
A benim aslan yarim
Duvara yaslan yarim
Duvar cefa götürmez
Sineme yaslan yarim
C)NİNNİ
1-Çocukları uyutmak amacıyla ezgiyle söylenen manzum bazen de mensur sözlerdir.
2-Anonimdir.
3-Hece ölçüsü ve sade bir dille söylenir.
4-Genellikle dört mısradan oluşan ninnilerin sonu bir bakımdan nakarat özelliği gösteren “Ninni
yavrum ninni / Uyusunda büyüsün ninni / e,e,e,e” vb. sözleriyle biter.
5-Ölçüsü,kafiye yapısı,mısra sayısı her zaman düzenli değildir.
Örnek:
Bahçelerden su gelir
Tekkelerden hu gelir
Yavrum yattı beşiğe
Şimdi uykusu gelir
Uyusunda büyüsün ninni
Koşa koşa yürüsün ninni
Kocaman olsun ninni
Tıpış tıpış yürüsün ninni
D-AĞIT:
1-İnsanoğlunun ölüm karşısında kaybetme, korku ve heyecan anındaki üzüntülerini ifade eden
türkülere denir.
2-Ağıtın karşılığı İslamiyet öncesi dönemde “sagu”, divan edebiyatında ise “mersiye”dir.
3-Anonim halk edebiyatının sözlü ürünlerindendir.
4-Dörtlük halinde yazılır. Kafiyelenişi koşmaya benzer. (abab, cccb, dddb…..)
5-Ağıtlar belli bir ezgiyle söylenir. Diğer türkülerden ezgisiyle ayrılır.
ÖRNEK:
E-TEKERKEME:
1-Masal,halk hikayesi, tiyatrosu gibi türler içinde görülebildiği gibi bağımsız bir tür olarak da
örnekleri vardır.
2-Ses oyunlarıyla birbirine bağlanan, genellikle birbirini tutmayan düşüncelerin sıralanmasıyla
oluşan kalıplaşmış söz dizisidir.
3-Masal tekerlemeleri, oyun tekerlemeleri, tören tekerlemeleri ve bağımsız tekerlemelerdir.
ÖRNEK:
“Evvel zaman içinde kalbur saman içinde, deve tellal iken horoz berber iken, 13 yaşında iken annemin beşiğini tıngır mıngır sallar iken annemin beşiğini merdivenden aşağı yuvarladım. Babam maşayı aldı, beni kovalamaya başladı. Tavan arasına kaçtım, bir altın buldum sarıdır diye; koşa koşa gittim, …
nazma dayalı yazıyor nazıma mı