Mesnevi ve Özellikleri
MESNEVİLER:
*Divan edebiyatı (klasik edebiyat) nazım biçimidir.
*Divan şiirinde, her beytinin dizeleri kendi arasında uyaklı, aruzun genellikle kısa kalıplarıyla
yazılan nazım biçimine ve bu biçimde yazılmış yapıtlara mesnevi denir.
*Diğer nazım şekillerindeki kafiye bulma zorluğu, şairleri uzun metinlerde bu şekli kullanmaya
teşvik etmiştir.
*Yazımı kolay olduğu için uzun hikâyeler mesnevi şeklinde yazılmıştır.
*Mesnevilerde savaş, aşk, tarihi olaylar, din ve tasavvuf, şehrin güzellikleri, mizah anlatılır.
*Mesnevilerde olay masal havasında anlatılır.
*Mesneviler divan edebiyatında, günümüzdeki roman ve hikâyenin yerini tutuyordu.
*Masala ve destana yaklaşan özellikleri de vardır.
*Beyit sayısı sınırsızdır.
*Her beyit kendi arasında kafiyelidir. (aa, bb, cc, dd…)
*Aruzun kısa kalıpları ile yazılır.
*Mesnevilerde konu birliği esastır. Beyitler arasında konu birliği vardır.
*İran edebiyatında ortaya çıkmıştır.
*Türk ve İslam edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.
*Türk Edebiyatında bilinen ilk mesnevi Kutadgu Bilig’dir.
*Halk hikâyelerinden farkları; sadece şiir şeklinde yazılması ve söyleyeninin belli olmasıdır.
*Beş mesnevinin bir araya gelmesiyle “hamse” oluşur.
⇒ Bir mesnevide genellikle şu bölümler bulunur:
Besmele
Dibâce: Mesnevinin önsözüdür. Manzum veya mensur olabilir.
Tevhid: Allah’ın birliği ve bütünlüğü anlatılır.
Münacaat: Allah’a yalvarış ve yakarışlarda bulunulur.
Naat: Hz. Muhammed övülür.
Miraciye: Miraç olayı anlatılır.
Medh-i Çihar-yâr-i Güzîn: Genellikle dört halife övülür. Dört halife dışında devrin büyükleri de övülebilir.
Medhiye: Yapıtın sunulacağı kişiye övgüler bulunur.
Sebeb-i Telif: Mesnevinin yazılış nedeni belirtilir.
Âğâz-ı Dâstan: Mesnevinin asıl konusunun bulunduğu bölümdür.
Hatime: Mesnevinin bittiğini belirten bölümdür.
⇒ Mesneviler konularına göre şöyle sınıflandırılabilir:
1. Destanlar, savaş ve kahramanlık konularını işleyen mesneviler: İskendername (Ahmedi), Şehname (Firdevsi)
2. Aşk: Vamık u Azra, Hüsrev ü Şirin (Şeyhi), Leyla ve Mecnun (Fuzûlî), Cemşid ü Hurşid (Ahmedi), Gül ü Bülbül
3. Dini ve tasavvufi konulu mesneviler: Vesiletü’n-Necat / Mevlid (Süleyman Çelebi), Hüsn ü Aşk (Şeyh Galib), Garipname (Âşık Paşa)
4. Ahlaki konulu didaktik mesneviler: Hayriyye, Hayrabad (Nabi), Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib), Risaletü’n Nushiye (Yunus Emre)
5. Şehirleri anlatan mesneviler: Şehrengiz-i Bursa (Lamiî), Hubanname (Enderunlu Fazıl)
6. Eğlence ve düğünleri anlatan mesneviler: Surname (Vehbi)
7. Mizahi ya da eleştirel mesneviler: Harname (Şeyhi)
YÜZYILLARA GÖRE MESNEVİLER:
11. YÜZYIL
Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip)
13. YÜZYIL
Mesnevi (Mevlana)
Riselatü’n-Nushiye (Yunus Emre)
14. YÜZYIL
İskendername, Cemşid u Hurşid, Tervihü’i-Ervah, Esrarname, Mirkatü’l-Edeb (Ahmedi)
Garipname (Âşık Paşa)
Menakıbü’l-Arifin (Eflaki)
Kıssa-i Yusuf (Erzurumlu Mustafa Darir)
Mantıku’t-Tayr (Gülşehri)
Süheyl ü Nevbahar (Hoca Mesud)
Hurşidname (Şeyhoğlu Mustafa)
Yusuf u Züleyha, Destan-ı Sultan Mehmed (Şeyyad Hamza)
15. YÜZYIL
*Çengname (Ahmed-i Dai)
*Vesîletü’n Necât (Süleyman Çelebi)
*Hayret’ül Ebrar, Hikâye-i Behram u Gur, İskendername, Lisanü’t-Tayr (Ali Şir Nevai)
*Hüsrev ü Şirin, Harname (Şeyhi)
*Cemşid u Hurşid (Cem Sultan)
*Leyla ile Mecnun, Yusuf u Züleyha, Mevlid, Kıyafetname, Tuhfetü’l-Uşşak (Hamdullah Hamdi)
*Mesnevi-i Kebire-i Manevi (İbrahim Gülşenî)
*Muhammediye (Yazıcıoğlu Muhammed)
16. YÜZYIL
*Vamık u Azra, Şem ü Pervane, Bursa Şehrengizi (Lami)
*Beng ü Bade, Leyla vü Mecnun, Sohbetü’l-Esmar (Fuzûlî)
*Gencine-i Raz, Gülşen-i Envar, Kitab-ı Usul, Şah u Geda, Yusuf u Züleyha, Edirne Şehrengizi, İstanbul Şehrengizi (Taşlıcalı Yahya)
*Hilye (Hakani)
*Hüma ve Hümayun, Gül ü Bülbül (Kara Fazlı)
*Hevesname (Cafer Çelebi)
*Edirne Şehrengizi (Mesihî)
*Şem u Pervane, Ahmed u Mahmud, Edirne Şehrengizi (Zâti)
17. YÜZYIL
*Sakiname, Alemnüma, Sohbetü’l- Ebkar, Heft-Han, Hilyetü’l-Efkar, Nefhatü’l-Ezhar (Nev’izade Ata’i)
*Hayriye, Hayrabad, Surname (Nabi)
*Zafername, Berbername, Edhem ü Hüma, Derename (Sabit)
*Şah u Derviş (Beyanî)
*Hasb-ı hâl (Güftî)
*Edirne Şehrengizi (Neşatî)
*Teşrifatü’ş-Şuara (Edirneli Güfti)
18. YÜZYIL
*Hüsn ü Aşk (Şeyh Galip)
*Tuhfe ve Nuhbe, Lutfiyye (Sümbülzade Vehbi)
*Hubanname, Zenanname, Defter-i Aşk (Enderunlu Fazıl)
19. YÜZYIL
*Mihnet-i Keşan, Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla)
*Harabat Mukaddimesi (Ziya Paşa)
