Ek Fiil – Ek Eylem Konu Anlatımı
Ek fiilin iki görevi vardır:
⇒ İsim ve isim soylu sözcüklere eklenerek onları yüklem yapmak.
⇒ Çekimlenmiş yani basit zamanlı fiillere eklenerek onları birleşik zamanlı fiiller yapmak.
A. EK FİİLİN HİKAYESİ (-İDİ)
⇒ İsim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar.
| güzel-idi-m | → güzeldim |
| güzel-idi-n | → güzeldin |
| güzel-idi | → güzeldi |
| güzel-idi-k | → güzeldik |
| güzel-idi-niz | → güzeldiniz |
| güzel-idi-ler | → güzeldiler |
- Can verme sakın aşka aşk afeti candı
Aşk afeti can olduğu meşhuru cihandı…
- Sakın isteme sevdayı gam aşkta her an
Kim istedi sevdayı gamlı aşk ziyandı…
⇒ Basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı yapar.
| bak-acak-idi-m | → bakacaktım |
| bak-acak-idi-n | → bakacaktın |
| bak-acak-idi | → bakacaktı |
| bak-acak-idi-k | → bakacaktık |
| bak-acak-idi-niz | → bakacaktınız |
| bak-acak-idi-ler | → bakacaktılar (bakacaklardı) |
- Bir başka karanlık gelirdi
Karanlığın biri kaybolunca
- Bir ses durmadan ölüme çağırırdı beni
Bilmezdim bu şehirde senin yaşadığını.
B. EK FİİLİN RİVAYETİ (-İMİŞ)
⇒ İsim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar.
| genç-imiş-im | → gençmişim |
| genç-imiş-sin | → gençmişsin |
| genç-imiş | → gençmiş |
| genç-imiş-iz | → gençmişiz |
| genç-imiş-siniz | → gençmişsiniz |
| genç-imiş-ler | → gençmişler |
- Bir ses durmadan der, yalnızmışsın
O ses ki seni içine çeker…
- Bedenlerini tutabilirsiniz,ruhlarını değil.
Çünkü ruhları yarınlardaymış.
⇒ Basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı yapar.
| çalış-ır-imiş-im | → çalışırmışım |
| çalış-ır-imiş-sin | → çalışırmışsın |
| çalış-ır-imiş | → çalışırmış |
| çalış-ır-imiş-iz | → çalışırmışız |
| çalış-ır-imiş-siniz | → çalışırmışsınız |
| çalış-ır-imiş-ler | → çalışırmışlar (çalışırlarmış) |
- Her zaman sesimi duyarmışsın,
Rüzgarların, nehirlerin, kuşların sesinden…
- Papatyalardan cesaretinle dağılıyormuş sevgin.
Dağılsın dağlara, ovalara…
C. EK FİİLİN ŞARTI (-İSE)
⇒ İsim soylu sözcüklere gelerek cümleye şart anlamı katar.
| mutlu-ise-m | → mutluysam |
| mutlu-ise-n | → mutluysan |
| mutlu-ise | → mutluysa |
| mutlu-ise-k | → mutluysak |
| mutlu-ise-niz | → mutluysanız |
| mutlu-ise-ler | → mutlularsa (mutluysalar) |
- Hatıra yoksa, neye yarar geçmiş.
- Deniz mutluysa dümdüz olur seher vakti…
⇒ Basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı yapar.
| bak-acak-ise-m | → bakacaksam |
| bak-acak-ise-n | → bakacaksan |
| bak-acak-ise | → bakacaksa |
| bak-acak-ise-k | → bakacaksak |
| bak-acak-ise-niz | → bakacaksanız |
| bak-acak-ise-ler | → bakacaksalar (bakacaklarsa) |
- Güleceksek gülelim…
- Olanları biliyorsanız derde derman olmak yakışır.
D. EK FİİLİN GENİŞ ZAMANI (-DIR)
⇒ Ek fiilin geniş zaman ekleri: -ım/-im/-um/-üm; -dır/-dir/-dur/-dür (Büyük ünlü uyumuna göre -tır, -tir
şeklinde değişiklik gösterirler)
⇒ Ek fiilin geniş zamanında birleşik zamanlı eylem yapma görevi yoktur.
| mutlu-y-um | → mutluyum |
| mutlu-sun | → mutlusun |
| mutlu-dır | → mutludur |
| mutlu-y-uz | → mutluyuz |
| mutlu-sunuz | → mutlusunuz |
| mutlu-dır-lar | → mutludurlar |
İsme getirilen bu ekler ek fiilin geniş zaman ekleridir, kişi eki değildir.
- Aşk içre azap olduğu bilirem kim
Her kimse ki aşıktır işi ahü figandır
- Yad etme güzel gözlülerin merdümi çeşmin
Merdüm deyip aldanma kim içtikleri kandır
- Gel derse Fuzuli ki güzellerde vefa var
Aldanma ki şair sözü elbette yalandır.
⇒ Ek fiilin geniş zamanı normalde şahıs ekleri olarak bilinen eklerin isimlere getirilmesi ile
gerçekleştirilir.
Ben iyiyim
Sen iyisin
O iyidir
Biz iyiyiz
Siz iyisiniz
Onlar iyidirler
DİKKAT
Ek eylemin geniş zaman üçüncü tekil şahıs eki çekimlerinde kullanılan “-dır, -dir” ekleri genellikle düşer.
- Çiçeklerle bezenmiş güzel şehir. (şehirdir)
- Bugün hava çok güzel. (güzeldir)
⇒ Bu ek, fiillere getirildiğinde kesinlik veya olasılık anlamı katar.
- Annem şimdi yemek yapıyor(dur). (olasılık)
- Bu durumda yarın İzmir’e gitmeyecek(tir). (kesinlik)
Ek Fiil Geniş Zamanın Olumsuzu:
⇒ Ek fiilin geniş zaman olumsuzu “değil” ve “yok” kelimesiyle yapılır.
- Hiçbir şey bir fikirden daha tehlikeli değildir.
- İyi ya da kötü bir şey yoktur.
Ek Fiil Geniş Zaman Soru:
⇒ Ek fiil geniş zaman soru, soru ekleri -mı, -mi, -mu, -mü getirilerek yapılır.
- Dünyayı değiştiren kitaplar mı? (kitaplar mıdır)
- Hayatı anlamlandırabilmek başarı mı? (başarı mıdır)
DİKKAT
Ek fiil geniş zaman ile iyelik ekleri birbirine karıştırılmamalıdır.
- Ben-im (Tamlayan eki) doktoru-um (İyelik eki)
- Ben doktor-um. (Ek fiil)
KATMERLİ BİRLEŞİK ZAMAN
- Gel+iyor+du+y+sa+m
- Yap+acak+mış+sa
Olanları görmüş idiysem, ne olsun! (öğrenilen geçmiş zaman hikayesinin şartı)
Çocuklar saçmalıyor idiyse hemen gelseydin. (şimdiki zamanın hikayesinin şartı)
Kolyeleri çaldı idiysen polisi çağırırım. (görülen geçmiş zaman hikayesinin şartı)
Olanları duyar idiyse çok üzülecek.(geniş zaman hikayesinin şartı)
Buraya kadar koşacak idiysen arabaya niye binmedin? (gelecek zaman hikayesinin şartı)
Ödevlerini yapmalı idiyse neden geldiniz? (gereklilik kipinin hikayesinin şartı)
Seni hala seviyor imişsem (seviyormuşsam) ( geniş zaman rivayetinin şartı)
Tam yanıma gelecek imişse … (gelecek zaman rivayetinin şartı)
⇒ Katmerli birleşik zamanlı fiillerin olumsuzu, basit kipli fiillerde olduğu gibi fiilden sonra ve kip ekinden önce “-ma, -me” olumsuzluk eki getirilerek yapılır.
- görmeyecekmişmiş
EK FİİLİN OLUMSUZU
⇒ Birleşik zamanlı fiillerde ek fiilin olumsuzu “-ma, -me” ile yapılır.
- Hani gönül bahçem çiçek açmayacaktın?
⇒ Ek fiil eki alan isimlerde olumsuzluk “değil” ile yapılır.
- Dağın eteklerindeki sen değilsin, gönlüm.
DİKKAT
Ek fiilin görülen hikaye, rivayet ve şart kipinde ekler kelimelere farklı şekilde gelebilir..
1. Ek fiil kelimeden ayrı yazılmışsa “idi, imiş, ise” şeklinde yazılır.
- Yeni doğan bebek çok hasta idi.
- Yarın hava güzel ise pikniğe gidelim.
2. Sessiz harfle biten bir kelimeye ek fiil bitişik yazılıyorsa “–di, miş, -se” şeklinde yazılır.
- Rüzgârı zapt etmek de zordu.
- Aşkın hissî ifadesi müzikmiş.
- Gecenin adı hüzünse bırak gitsin.
3. Sesli harfle biten bir kelimeye ek fiil bitişik yazılıyorsa “–ydi, ymiş, -yse” şeklinde yazılır.
- İnsanın kanadı, gayretiymiş.
- Doğru şey üzerinde çalışıyor olmak, muhtemelen çok çalışmaktan daha önemliydi.
- Hayatın önemiyse insan olabilmek.
DİKKAT
Farklı türdeki sözcüklerde ek fiil alarak yüklem olabilirler.
- Dağları delen bendim. (zamir)
- Karların arasından çıkmış kardelen gibiyim. (edat)
- Yalnızlığa koşan insanlarız. (isim)
ÖRNEK CÜMLELER
- Bugün hava pek neşesiz, pek durgun.
- Şu kara üzümler yok mu en tatlısıdır.
- Öfkenin öncesi, delilik; sonrası pişmanlıktır.
- Güz mevsimi hasat demektir yurdumun her köşesinde.
- Geçmişin kucak açmış bir kanat çırpışıydın gecelerde.
- Sana söylemiş olduğum en güzel söz, henüz söylemediğim sözdür.
- Denize bakan evler gibiydik seninle.
- Uzun ince bir yoldayım.
- Dağlardan gelen rüzgardın sen.
- Mutluluk, bir ömür değil anlıktır.
- Sahip olmadığı şeylere üzülmeyen, sahip olduklarına sevinen insan, akıllı bir insandır.
- Dünyanın en güzel ritmi, onun senin için çarpan kalbidir.
- Kendi kendime konuştuğum kadar, kimseyle konuşmuyormuşum.
EK FİİL TYT YGS YKS ÇIKMIŞ SORULAR
